Rechtspraak

De positie van het slachtoffer in de maatschappij, daar gaat het om bij op de Europese Dag van het Slachtoffer dat jaarlijks op 22 februari plaatsvindt. Hoe houden rechters in de zittingszaal zo goed mogelijk rekening met slachtoffers, zonder daarbij de rechten van de verdachte uit het oog te verliezen?Strafrechter Elianne van Rens gaf onlangs een interview aan LANGZS (langzs.nl), een vereniging die opkomt voor slachtofferrechten. In dit interview benadrukt ze het belang van goede voorzieningen en begeleiding voor slachtoffers in het strafproces, waarbij er rekening wordt gehouden met hun behoefte aan privacy.ProcesdeelnemerAls strafrechter constateert Van Rens dat het, met name bij ernstige geweldszaken, voor slachtoffers steeds beter geregeld is. ‘Slachtoffers en nabestaanden worden begeleid door Slachtofferhulp Nederland of hebben een eigen advocaat, ze zijn van tevoren aangemeld en kunnen gebruik maken van een aparte ruimte. Ook hebben ze een vaste plek in de zittingszaal. Kortom, ze zijn procesdeelnemer.' Dat het beter gaat, wil niet zeggen dat de rechtspraak klaar is. Van Rens: ‘Zeker bij de minder zware zaken (bijvoorbeeld ontucht, belaging, verkeersdelicten zonder dodelijke afloop) kan nog veel winst behaald worden. Ik realiseer me goed dat ik als rechter invloed heb op hoe het proces verloopt door me te verdiepen in wat de wensen van het slachtoffer zijn.'Verdachte is nog geen daderHet wringt en schuurt, zegt Van Rens in het interview: ‘Niet in het geval waarin de verdachte bekent, want dan kan de verwerking van het leed van het slachtoffer tijdens de zitting al beginnen. Het wringt en schuurt in de situatie waarin de verdachte, zoals zo vaak, ontkent en verder zwijgt of zelfs naar het slachtoffer wijst als de agressor. Dan gaat het alleen over de vraag of hij de dader is of niet, en krijgt het slachtoffer geen antwoorden op de voor hem of haar zo belangrijke vragen. Ook op een slachtofferverklaring reageert een verdachte vaak niet.' Recht doen aan de positie van beide partijen en hen het gevoel geven dat ze gehoord worden, is geen gemakkelijke opgave. ‘Het is steeds weer een uitdaging om een zo goed mogelijk evenwicht te vinden tussen het zo open mogelijk in gesprek gaan met de verdachte over de feiten en daarnaast met compassie luisteren naar het slachtoffer.' Soms vraagt Van Rens zich af of ons strafproces niet anders ingestoken zou moeten worden. ‘Eerst vaststellen of de verdachte ook de dader is, en als dat zo is, pas doorgaan naar de fase waarin gesproken wordt over de straf. In die fase kan het spreekrecht dan ten volle worden uitgeoefend, want dan staat het slachtoffer tegenover een dader.' OntwikkelingVolgens Van Rens is er door de jaren heen veel veranderd in de manier waarop we met slachtoffers omgaan in het strafproces. ‘In positieve zin. Tegenwoordig staat op de zitting nog steeds de vraag centraal of de verdachte ook de dader is, maar toen ik 35 jaar geleden aan mijn opleiding tot rechter begon was de behandeling ter zitting daar vrijwel alleen maar op gefocust. Aandacht voor het slachtoffer was er nauwelijks. De officier van justitie voerde namens hen het woord. Nu is die aandacht er wel.' Het slachtoffer heeft sinds 2005 een duidelijke stem in de zittingszaal en sinds 2012 zijn zij formeel procesdeelnemer. Van Rens: ‘Slachtoffers hebben in de zittingszaal een vaste plek, ze hebben de mogelijkheid om zich uit te spreken. Dit is zeer belangrijk, want zo voelen zij zich gehoord en gezien.' Het volledige interview met Elianne van Rens en van vele anderen die betrokken zijn bij het strafproces is te lezen in de jubileumuitgave (langsz.nl) van het Zwartboek van LANGZS, uitgebracht ter ere van 25 jaar slachtofferrechten.

De rechtszaak over de avondklok is volop in het nieuws. Heel veel mensen volgen de ontwikkelingen en hebben vragen over verschillende onderwerpen die rondom deze zaak voorbij zijn gekomen. 5 van die vragen worden hieronder beantwoord. Hoe kan het dat deze zaak zo snel behandeld werd? Turbo-spoedprocedures kunnen als dat nodig is heel snel behandeld worden. In dit geval hield het gerechtshof er rekening mee dat er snel duidelijkheid nodig was of de avondklok de komende dagen, tot het hoger beroep, nu wel of niet zou gelden. Bij bijvoorbeeld dreigende huisuitzettingen of bomenkap komen zulke turbo-spoedprocedures ook voor. Andere voorbeelden zijn:- De zaak van turner Yuri van Gelder over het wel of niet nog mogen deelnemen aan de finale van het Olympisch turntoernooi in Rio de Janeiro. - Rechtszaken waarbij bewoners van huizen staking van heiwerkzaamheden vorderen, omdat zij van oordeel zijn dat er forse schade aan hun huizen zal worden toegebracht. - Een zaak rondom een boek dat onderweg naar de boekwinkels is, waarvan de publicatie volgens eisers onjuist en dus onrechtmatig is. Publicatie werd verboden, maar omdat het ging om het grondrecht van vrije meningsuiting, werd het spoedappel nog diezelfde week door het gerechtshof behandeld. - Een zaak die draaide om de vraag of ziekenhuis de beademing van een ernstig zieke patiënt mocht beëindigen moest ook binnen een paar uur worden gepland en behandeld.Hoeveel spoed-kort gedingen zijn er jaarlijks bij de gerechtshoven? Het gaat om enkele honderden zaken per jaar. 201823720192242020196Hoeveel zin heeft het om de zaak morgen nog inhoudelijk te behandelen als er waarschijnlijk toch een nieuwe wet ligt? Het is mogelijk dat de nieuwe wet over de avondklok nog voor de uitspraak in het kort geding in werking treedt. Maar in dit kort geding bepleit de Staat bij het gerechtshof dat de huidige juridische basis, de Wet buitengewone bevoegdheden burgerlijk gezag (WBBBG), afdoende is. Tenzij de Staat de zaak voor de uitspraak nog intrekt, komt er een beslissing. Een rechter kan in principe niet weigeren om uitspraak te doen.Hoe is de zitting morgen ingedeeld, hoe gaat het in zijn werk? Als eerste mag de eisende partij de zaak mondeling toelichten, in dit geval de Staat. Daarna mag Viruswaarheid reageren. Misschien heeft het gerechtshof dan vragen en/of worden er getuigen/deskundigen gehoord. Vervolgens is er mogelijk een tweede ronde voor reacties. Daarna wordt bepaald wanneer de uitspraak volgt en dan wordt de zitting gesloten. Wanneer er precies uitspraak wordt gedaan is afhankelijk van wat er op de zitting wordt ingebracht en hoe lang de rechters nodig hebben om tot een oordeel te komen. Het gerechtshof zal in ieder geval zo snel als mogelijk uitspraak doen. Waarom moet er gesproken worden via de advocaat? De voorzitter bepaalt de orde van de zitting. Proceshandelingen zoals stukken inleveren of bezwaar indienen tegen een bepaalde gang van zaken, moet volgens de wet door een advocaat worden gedaan. Natuurlijk mogen partijen ook zelf het woord voeren in zaken waarin zij partij zijn. In dit soort procedures is het wel gebruikelijk dat de advocaat de regie voert en als eerste het woord krijgt. Later is er tijdens de zitting voor partijen dan nog ruimte om zelf een toelichting te geven.

Vanaf 1 maart 2021 kunnen advocaten ervoor kiezen om digitaal te procederen in reguliere vreemdelingenzaken. De Rechtspraak heeft daarvoor enkele aanpassingen gedaan in de bestaande systemen. De betrokken ketenpartners, zoals IND, vreemdelingenadvocaten en de Raad van State, zijn positief over deze uitbreiding van de digitale diensten.Al ruim 5 jaar procederen advocaten en IND naar volle tevredenheid digitaal in asiel- en bewaringszaken. Dit gaat om zo'n 20.000 zaken per jaar. De IND en de meeste advocaten zijn ook betrokken bij de 10.000 reguliere vreemdelingenzaken die de Rechtspraak per jaar behandelt. Die behandeling gaat nog helemaal op papier. Zeker in tijden van corona werkt dat omslachtig. Met enkele beperkte aanpassingen heeft de Rechtspraak daarom Mijn Rechtspraak en het Aansluitpunt Rechtspraak-IND gereed gemaakt voor reguliere vreemdelingenzaken.Vrijwillig digitaalIn tegenstelling tot asiel- en bewaringszaken procederen advocaten niet verplicht digitaal in reguliere vreemdelingenzaken. Ze kunnen daar zelf voor kiezen. Dat doen ze bij de indiening van hun zaak via het digitale DPC-formulier of het papieren CIV-formulier. Op dat formulier kunnen advocaten invullen dat ze de procedure digitaal verder willen voeren. Na de ontvangstbevestiging van het Centraal Inschrijfbureau Vreemdelingenzaken (CIV), kunnen ze de zaak digitaal vinden in Mijn Rechtspraak. En kunnen ze, net zoals bij asiel- en bewaringszaken, aanvullende stukken indienen, het dossier bekijken en berichten sturen naar de rechtbank. Een werkinstructie (pdf, 2 MB)daarvoor staat op de website rechtspraak.nl. Door de aanpassing van de systeemkoppeling met de IND ontvangt de dienst in dat geval het dossier digitaal van de Rechtspraak. Ook intern werkt de Rechtspraak dan met digitale dossiers. Advocaten die niet digitaal willen procederen, voeren de zaak gewoon verder op papier.Digitale toegangIn de loop van dit jaar worden ook de eerste civiele en bestuursrechtelijke procedures digitaal toegankelijk volgens het Basisplan Digitalisering. Uiteindelijk gaan ook vreemdelingenzaken over naar die nieuwe manier van digitale toegang en stopt de Rechtspraak met het oude ‘KEI systeem' voor die zaken. Gelet daarop vinden geen grote investeringen meer plaats. Door slim gebruik te maken van het bestaande digitale systeem, kan de Rechtspraak nu toch reguliere vreemdelingenzaken digitaal beschikbaar stellen.

Inhaalslag naar verwachting eind 2021 afgerondVan de 16.000 misdrijfzaken die in maart, april en mei noodgedwongen moesten worden uitgesteld vanwege de coronacrisis, is inmiddels zo'n 70 procent afgehandeld. Dat blijkt uit cijfers van de Raad voor de rechtspraak. De verwachting is dat de corona-achterstand in het strafrecht uiterlijk eind 2021 volledig is weggewerkt.Speciale aanpakTussen 17 maart en 11 mei 2020 konden veel fysieke zittingen door de uitbraak van het coronavirus niet plaatsvinden. Om de achterstanden die in het strafrecht ontstonden weg te werken, presenteerden het Openbaar Ministerie (OM) en de Rechtspraak in de zomer een plan van aanpak. Onder andere via avondzittingen, het behandelen van meer zaken door 1 rechter in plaats van 3, en meer OM-strafbeschikkingen voor lichte zaken wordt sinds de zomer een inhaalslag gemaakt. Daarnaast werken inmiddels zo'n 70 rechters door na hun pensioen om te helpen met het behandelen van rechtszaken. Ook de verminderde instroom van nieuwe strafzaken speelt een rol in het snelle teruglopen van de achterstanden.DuidelijkheidVoor mensen die bij een rechtszaak betrokken zijn is het belangrijk om zo snel mogelijk duidelijkheid te hebben in de vorm van een rechterlijke uitspraak. De Rechtspraak probeert de resterende corona-achterstanden zo snel mogelijk in te lopen, zodat betrokkenen weten waar ze aan toe zijn en weer verder kunnen.

De kaders voor het zonder toestemming binnentreden van een woning en het schenden van het medisch beroepsgeheim moeten duidelijk zijn. Dit stelt de Raad voor de rechtspraak in een wetgevingsadvies over de voorgestelde Wet Elektronische gegevensuitwisseling in de Zorg. Ten aanzien van het huisrecht gaat het om een zware inbreuk op een grondrecht van burgers, stelt de Raad. Ook krijgen wetshandhavers een te ruime mogelijkheid om inbreuk te maken op het medisch beroepsgeheim. Het zou goed zijn als de minister voor Medische Zorg en Sport het wetsvoorstel op deze punten aanpast. Toetreden woningDe Raad begrijpt het doel en het belang van het wetsvoorstel, wat ertoe moet leiden dat zorgverleners gegevens volgens vooraf bepaalde (elektronische) standaarden uitwisselen. Als het wetsvoorstel echter in de huidige vorm wordt aangenomen, krijgen wetshandhavers (zoals de inspectie Gezondheidszorg en Jeugd) ook de bevoegdheid een woning die onderdeel uitmaakt van een zorginstelling zonder toestemming van de bewoners binnen te treden om gegevens te verzamelen. Het binnentreden van een woning zonder dergelijke toestemming is een ingrijpende bevoegdheid die inbreuk maakt op de grondwettelijke bescherming van het huisrecht. Daarom adviseert de Raad duidelijke kaders te stellen voor de inzet ervan. Schenden beroepsgeheimDe Raad zet ook vraagtekens bij de uitzondering op het verschoningsrecht die volgt uit het wetsvoorstel, waardoor zorgverleners zich niet op hun beroepsgeheim mogen beroepen wanneer wetshandhavers medische gegevens willen inzien. De Raad adviseert om een rechter te laten toetsen of het doorbreken van het medisch beroepsgeheim noodzakelijk is. Grondwettelijke bescherming Hoewel de impact van het wetsvoorstel op burgers in de praktijk beperkt lijkt te zijn, het gaat om speciale type woningen en situaties, vindt de Raad het belangrijk om te wijzen op de grondwettelijke bescherming van het huisrecht. Dit mag, net als het medisch beroepsgeheim, niet te gemakkelijk worden uitgehold. Huisrecht en het medisch beroepsgeheim zijn er ter bescherming van burgers.Lees hier (pdf, 203,4 KB) het volledige wetgevingsadvies ‘Elektronische Gegevensuitwisseling in de Zorg' van de Raad voor de rechtspraak.

Vorige maand 215 faillissementen uitgesprokenRechtbanken hebben in januari 215 faillissementen uitgesproken. Dit zijn er 42 minder dan een maand eerder en 154 minder in vergelijking met dezelfde periode vorig jaar. Dit blijkt uit cijfers van de Raad voor de rechtspraak. Het aantal faillissementen blijft daarmee uitzonderlijk laag in vergelijking met voorgaande jaren. Vorige maand gingen 155 rechtspersonen (bedrijven/organisaties) en 60 natuurlijke personen (individuen) failliet. Met de coronacrisis in het achterhoofd is het lage aantal faillissementen opvallend te noemen. In 2020 ging het om ongeveer 3900 faillissementen*, terwijl er in 2019 nog 4776 werden uitgesproken.OpvallendHet zijn voor veel mensen en ondernemingen financieel zware tijden. Een stijging van het aantal faillissementen lijkt dan aannemelijk, maar het tegendeel is op dit moment het geval. De oorzaak het lage aantal faillissementen is niet onderzocht en het is nog te vroeg om conclusies te trekken. Wel valt op dat er op dit moment relatief weinig partijen het faillissement van een schuldenaar aanvragen. Het aantal faillissementsrekesten is de afgelopen periode opvallend laag. Bovendien is in de Algemene regeling zaaksbehandeling Rechtspraak (onder 2.3) aangegeven dat de rechter bij de inhoudelijke beoordeling van een faillissementsaanvraag naar alle relevante omstandigheden zal kijken, waaronder ook de coronacrisis en de daarmee samenhangende (economische) situatie. Dit leidt er toe dat rechters op dit moment ondernemingen die in de kern gezond zijn, niet snel failliet zullen laten gaan. Mogelijk spelen ook de steunmaatregelen van de overheid een rol bij de daling. Hoe verloopt een faillissement?Als een bedrijf of persoon rekeningen niet meer betaalt, kan een faillissement worden uitgesproken door de rechtbank. Dit gebeurt duizenden keren per jaar. Als een bedrijf of persoon failliet wordt verklaard, benoemt de rechtbank een curator. De curator onderzoekt of een doorstart mogelijk is, beheert en verkoopt zo nodig de bezittingen van de failliete boedel. De curator zorgt er vervolgens voor dat, binnen wettelijke regelingen, aan de schuldeisers kan worden uitgekeerd of dat een burger kan worden toegelaten tot een wettelijke schuldsanering.Open dataDe faillissementscijfers worden maandelijks gepubliceerd en zijn ook beschikbaar als open data. Daarnaast worden alle uitgesproken faillissementen opgenomen in het openbare Centraal Insolventieregister. Meer informatie: Faillissementscijfers*Aan het einde van elk jaar worden de faillissementcijfers door de rechtbanken aan extra controles onderworpen waardoor deze nog licht kunnen veranderen. Daarom wordt op dit moment geen exact aantal voor 2020 genoemd.