In 2018 zijn er fors meer wrakingsverzoeken ingediend tegen rechters ten opzichte van voorgaande jaren. Dat blijkt uit cijfers van de Raad voor de rechtspraak. In 2018 werd 750 keer een wrakingsverzoek bij een rechtbank of hof ingediend, tegen 605 verzoeken in 2017. Een klein deel van de verzoeken, rond de 2,5 procent, is daadwerkelijk toegewezen. In 2018 betekende dit dat in totaal 20 keer een rechter werd vervangen. Uit de cijfers blijkt verder dat het aantal wrakingsverzoeken in 2018 vooral is toegenomen bij het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden, het gerechtshof Den Haag en de rechtbank Gelderland. Bij deze gerechten was de toename 60 procent of meer vergeleken met het gemiddeld aantal wrakingsverzoeken in 2013-2017. In mindere mate steeg ook bij de rechtbanken Amsterdam, Den Haag en Midden-Nederland het aantal wrakingsverzoeken, met meer dan 20 procent. StijgingWaardoor de stijging wordt veroorzaakt, is lastig te verklaren. Eind 2018 boog de Hoge Raad zich over 2 wrakingsverzoeken, en kwam tot de conclusie dat onder meer een inhoudelijke (tussen)beslissing of de motivering ervan geen grond tot wraking mag zijn. De verwachting is dat als gevolg van deze 2 uitspraken het aantal wrakingsverzoeken in de toekomst weer zal dalen. WrakenIn Nederland heeft iedere burger recht op een onpartijdige rechter. Wie partij is in een rechtszaak en reden heeft om te denken dat de rechter een zaak niet onpartijdig kan beoordelen, kan de wrakingskamer vragen deze rechter te laten vervangen. 3 rechters bekijken vervolgens of de wraking terecht is of niet.

In 2018 zijn er fors meer wrakingsverzoeken ingediend tegen rechters ten opzichte van voorgaande jaren. Dat blijkt uit cijfers van de Raad voor de rechtspraak. In 2018 werd 750 keer een wrakingsverzoek bij een rechtbank of hof ingediend, tegen 605 verzoeken in 2017. Een klein deel van de verzoeken, rond de 2,5 procent, is daadwerkelijk toegewezen. In 2018 betekende dit dat in totaal 20 keer een rechter werd vervangen. Uit de cijfers blijkt verder dat het aantal wrakingsverzoeken in 2018 vooral is toegenomen bij het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden, het gerechtshof Den Haag en de rechtbank Gelderland. Bij deze gerechten was de toename 60 procent of meer vergeleken met het gemiddeld aantal wrakingsverzoeken in 2013-2017. In mindere mate steeg ook bij de rechtbanken Amsterdam, Den Haag en Midden-Nederland het aantal wrakingsverzoeken, met meer dan 20 procent. StijgingWaardoor de stijging wordt veroorzaakt, is lastig te verklaren. Eind 2018 boog de Hoge Raad zich over 2 wrakingsverzoeken, en kwam tot de conclusie dat onder meer een inhoudelijke (tussen)beslissing of de motivering ervan geen grond tot wraking mag zijn. De verwachting is dat als gevolg van deze 2 uitspraken het aantal wrakingsverzoeken in de toekomst weer zal dalen. WrakenIn Nederland heeft iedere burger recht op een onpartijdige rechter. Wie partij is in een rechtszaak en reden heeft om te denken dat de rechter een zaak niet onpartijdig kan beoordelen, kan de wrakingskamer vragen deze rechter te laten vervangen. 3 rechters bekijken vervolgens of de wraking terecht is of niet.

Roode Hoek leidt de wegRechtspraak, Openbaar Ministerie en gemeenten willen in wijkrechtbanken gericht de problemen van verdachten oplossen. De mens achter de strafzaak staat daarom centraal. Net als in het Red Hook Community Justice Center in Brooklyn.Prachtig uitzicht op het Vrijheidsbeeld en Manhattan. Wat wil je nog meer als vestigingsplek voor het nieuwe Red Hook Community Justice Center in New York? De mensen voor wie het centrum was bedoeld, de inwoners van de verarmde Brooklynse wijk Red Hook, dachten er anders over. Wat heb je als buurt nou aan zo'n hippe plek aan het water? ‘Gemeenschapsleiders reden met een bus langs 7 plekken en kozen voor een verlaten katholieke school in de wijk. Ze herinnerden zich de maatschappelijke rol van de school. Ze hadden gelijk en wij niet. Daar hoort het centrum, midden in Red Hook', zegt directeur criminal justice van het Center for Court Innovation Adam Mansky. Hij kon de vervallen school op Visitation Place 20 jaar geleden voor 1 dollar per jaar van de kerk huren. Het duurde 3 jaar voordat de fondsen, de renovatie en de programma's in orde waren. ‘Ik moet er niet aan denken wat we gaan betalen als de huurtermijn voorbij is.'Rode kleiAdam Mansky, de eerste jaren projectdirecteur van Red Hook en nu supervisor vanuit het Center for Court Innovation in New York, was vorige week in Nederland voor gesprekken met vertegenwoordigers van de Rechtspraak, Openbaar Ministerie, gemeenten en het ministerie van Justitie en Veiligheid. Hij bracht een bezoek aan de Raad voor de rechtspraak in Den Haag en sprak bij de gemeente Amsterdam de diverse genodigden toe. Want Nederland heeft Red Hook (ooit Roode Hoek omdat het is gebouwd op rode klei) ontdekt. De rechtbank Oost-Brabant, het OM en de gemeente Eindhoven deden er inspiratie op voor de in januari begonnen wijkrechtbank in de wijk Woensel. Minister voor rechtsbescherming Sander Dekker bezocht Red Hook afgelopen december en kwam enthousiast thuis. In april was het de beurt aan Amsterdam. Net als burgemeester John Jorritsma van Eindhoven raakte burgemeester Halsema onder de indruk van de resultaten die dit ‘community court' boekt.Totaal anoniemNiet alleen de Nederlanders zijn lovend over Red Hook. The New York Times schreef een paar jaar geleden: ‘Misschien hoeven we niet 12 duizend mensen op Rikers Island op te sluiten. Als je kijkt naar de slimme, begripvolle en effectieve manier waarop een innovatieve rechtbank in Brooklyn zijn zaken afhandelt, dan begin je manieren te zien om de ellende en het geweld te verminderen.' In Red Hook (20 duizend inwoners) was het ook ellende troef, vertelt Mansky. In de jaren 70 werd de buurt geplaagd door heroïne en in de jaren 80- en 90 door cocaïne. ‘Red Hook werd de crack-hoofdstad van Amerika genoemd. De dood van schooldirecteur Patrick Daly in de Red Hook Houses in 1992, die in een vuurgevecht tussen 2 tienerbendes belandde, was een keerpunt voor de wijk. De inwoners van Red Hook en de toenmalige officier van justitie in Brooklyn zeiden: het rechtssysteem werkt hier niet. Het maakt ons leven niet veiliger en het criminaliseert te veel mensen', aldus Mansky.Wezenlijk verschilHet Red Hook Community Justice Center wilde daarom het rechtssysteem bij de mensen brengen, vertelt Adam Mansky. ‘We doen wat de wijk wil: op basis van procedurele rechtvaardigheid met redelijke uitspraken komen, met de buurt in gesprek blijven en interveniëren met programma's die door de buurt worden gedragen.' Het centrum heeft daarmee sinds zijn oprichting in 2000 een wezenlijk verschil gemaakt voor de wijk, vindt Adam Mansky. ‘Toen we begonnen was de tevredenheidsscore over de officieren van justitie en de rechters zo'n 13 procent; dat percentage ligt nu op 75 procent', aldus Mansky. De criminaliteit in South Brooklyn, waartoe Red Hook behoort, daalde volgens cijfers van de politie tussen 1990 en 2018 met 83,1 procent. De kans op herhaling van crimineel gedrag bij jongeren is veel lager dan bij gemiddelde rechtbanken in Amerika. Verdachte centraalHeel veel is anders in Red Hook. De rechter zit niet op een verhoging. De verdachte staat centraal, niet de straf. Rechter Alex Calabrese is vermaard om het schudden van handen en het op straat begroeten van zijn ‘klanten'. In plaats van de voorheen gebruikelijke celstraf of boete, worden onder andere taakstraffen gegeven die de wijk ten goede komen (zoals het opruimen van een park). Verder worden er vaak als alternatief voor een straf hulpverleningprogramma's aangeboden. Deze hulp is ook beschikbaar voor alle wijkbewoners, niet alleen voor verdachten van een strafbaar feit. Adam Mansky: ‘Dit hulpaanbod behoort tot het dna van de wijkrechtbank. Tot voor kort kon de rechter in New York ervoor kiezen om een verdachte naar de gevangenis te sturen of om niets te doen. Zo simpel was het. In Red Hook weet hij welke hulp geboden kan of moet worden, zonder dat hij de verdachte opsluit. Medewerkers van het Community Center zitten in de rechtszaal en adviseren de rechter en de officier van justitie.' Andere wetgevingHet Community Justice Center kwam er in 2000 omdat de inwoners van de probleemwijk Redhook dat wilden. Bij ons komen de wijkrechtbanken voort uit de wens van de Rechtspraak, het OM, de advocatuur en gemeenten om ‘s lands rechtspraak maatschappelijk effectief te laten zijn. 'Er zijn meer verschillen met Amerika', benadrukt Mounir El Maach, projectleider van de wijkrechtbank in Woensel van de rechtbank Oost-Brabant. ‘De probleemwijken zijn kleiner dan in Amerika, het sociale systeem verschilt en de wetgeving is anders.' In Red Hook hebben verdachten geen keuze: als je er wordt opgepakt door de politie, dan ga je naar het Community Justice Center. In Woensel moet een verdachte niet alleen schuld hebben bekend, hij moet ook kiezen voor de wijkrechtbank. ‘Zonder motivatie is de kans op mislukking te groot', aldus El Maach. Goed gevoel Waar Woensel en Red Hook wél op elkaar lijken, is de betrokkenheid van de rechter. ‘Onze rechters willen ook weten of er succes is geboekt', zegt Mounir El Maach. Een zitting hoeft niet te eindigen met een straf. Als tijdens een vervolgzitting blijkt dat de verdachte én de zorg- en hulpverleners hun werk goed hebben gedaan, dan kan de rechter de zaak teruggeven aan de officier van justitie. Die kan dan besluiten om af te zien van vervolging. Is het níet goed gegaan, dan kan hij de vervolging voortzetten. De wijkrechtbank is ingetrokken bij WijEindhoven en de Rechtswinkel in Nieuwe Fellenoord en heeft inmiddels 7 strafzaken behandeld. ‘Het is nog te vroeg om iets te zeggen over de resultaten, maar wij hebben er een goed gevoel over. Na een recente zitting zei een verdachte dat voor eerst naar hem was geluisterd', concludeert Mounir El Maach.In vervalDe problemen in Red Hook in Brooklyn zijn vergelijkbaar met die op Zuid in Rotterdam, zegt Loes van der Wees, officier van justitie bij het Nationaal Programma Rotterdam Zuid. De wijk aan de Nieuwe Maas raakte in de jaren 70 en 80 ook in verval. Zuid is op sommige plekken überhip geworden, net als Red Hook trouwens, maar kent nog steeds verarmde buurten met drugsproblemen en sociale onveiligheid. Reden waarom de rechtbank Rotterdam, het OM en de gemeente in Rotterdam-Zuid een wijkrechtbank gaan vestigen. 'We willen hier de multiproblemen van jonge mensen oplossen. Bijna niemand heeft hier namelijk 1 probleem. Het gaat om jongeren die worden aangehouden voor kleine misdrijven en overtredingen, waarvoor ze niet worden vastgehouden. We denken er ook over om voor jeugdige 'first offenders' een jeugdrechtbank op te zetten', aldus Loes van der Wees. De nieuwe wijkrechtbank gaat in januari 2020 voor een proefperiode van 2 jaar van start.Wijk zoekenAmsterdam is nog niet zo ver, maar Adeline Hoevenaar, hoofd bedrijfsvoering van de rechtbank Amsterdam en toekomstig projectmanager van de Amsterdamse wijkrechtbank, hoopt dat het niet, net als in Red Hook, 3 jaar duurt voordat de wijkrechtbank van de grond komt. Het zou sneller kunnen gaan in de hoofdstad. ‘We hebben het geluk dat we de nieuwe president van de rechtbank én de hoofdofficier van justitie uit Brabant hebben geïmporteerd, waar al ervaring is opgedaan met het ontwikkelen van een wijkrechtbank. We hebben ook een nieuwe burgemeester. Zij zijn alle drie erg enthousiast over het oprichten van een wijkrechtbank', zegt Adeline Hoevenaar. ‘We willen graag van start gaan, maar we moeten eerst zorgvuldig een wijk zoeken die we gaan dienen. We willen geen oplossingen bedenken voordat we weten wat de wijk nodig heeft.' Adam Mansky, Director, Criminal Justice Center for Court Innovation (foto: World Justice Project) Bezoek de website van het Center for Court Innovation.

Ook in Nederland de rechter in de buurtNa de experimenten met civiele rechtspraak in de wijk, worden nu voor strafrechtelijke zaken ook de mogelijkheden voor wijkrechtbanken verkend. Dit bleek afgelopen vrijdag tijdens een door de Raad voor de rechtspraak georganiseerde bijeenkomst in Den Haag over wijkrechtbanken (‘community courts') met vertegenwoordigers van de Rechtspraak, het Openbaar Ministerie, gemeenten, het Studiecentrum Rechtspleging (SSR) en het ministerie van Justitie en Veiligheid. Speciale gast was Adam Mansky, directeur criminal justice programs van het Center for Court Innovation in New York.Om rechtspraak toegankelijker te maken en multi-problematiek aan te pakken, investeert de Rechtspraak in laagdrempelige en eenvoudige toegang. De wijkrechtbank is hiervan een voorbeeld. In Eindhoven wordt sinds eind 2018 gewerkt aan de oprichting van een wijkrechtbank, waarbij de nadruk ligt op het oplossen van problemen van verdachten, niet op het straffen. GezinnenDe focus ligt op jeugdige daders of overlastgevers en de gezinnen waartoe zij behoren, maar ook andere wijkbewoners met multi-problematiek kunnen deelnemen. Ook in Rotterdam-Zuid wordt een proef voorbereid. Deze rechtbank startte eind vorig jaar als proef al met combizittingen huiselijk geweld. Hierbij worden strafzaken die gaan over huiselijk geweld integraal en door 1 rechter met gelijktijdig spelende met familierechtelijke zaken behandeld. Ook Amsterdam verkent de optie van een wijkrechtbank. OplossingenIn de Eindhovense wijk Oud-Woensel werken de rechtbank Oost-Brabant, gemeente Eindhoven, OM en hulp- en zorginstellingen samen met de betrokkenen om problemen aan te pakken. De proef is gestart op 1 januari en er zijn inmiddels al een aantal zaken behandeld. ‘De rechter brengt de achtergrond van de verdachte en mogelijke oplossingen in kaart . Hij bespreekt niet uitgebreid het delict, want alleen verdachten die al hebben bekend komen in aanmerking voor deelname', aldus projectleider Mounir El Maach van de rechtbank Oost-Brabant. Kenmerkend voor de experimentele wijkrechtbank in Oud-Woensel zijn de versterkte lokale samenwerking, de actieve rol van de rechter en de betrokkenheid van de wijk. Een verdachte komt alleen voor deze wijkrechtbank als hij/zij daartoe, na een schuldbekentenis, bereid is. Doordat de rechter met de verdachte en betrokken (hulpverlenings)instanties afspraken maakt over hoe de problematiek van de verdachte verminderd kan worden, leidt deze werkwijze er naar verwachting toe dat de recidive afneemt en de veiligheid in de wijk toeneemt. InspiratieDe rechtbank Oost-Brabant, het OM en Eindhoven deden inspiratie op voor de wijkrechtbank bij het Red Hook Community Justice Center in Brooklyn, New York. Deze wijkrechtbank in de wijk Red Hook probeert problemen en eenvoudige civiele zaken, met name huurzaken, duurzaam op te lossen. Verdachten maken hun fouten niet alleen goed in de gemeenschap waaruit ze komen, de wijkrechtbank kijkt ook naar hun behoeften en er wordt geprobeerd om hun gedrag wezenlijk te veranderen. Hulpverleners zitten in de rechtszaal, maar de rechter is de spil. ‘Hij geeft het rechtssysteem een menselijk gezicht', zegt jurist Adam Mansky. Mansky was de eerste projectdirecteur van Red Hook en is nu toezichthouder vanuit het Center for Court Innovation. EnthousiasmeMinister voor rechtsbescherming Sander Dekker bezocht, samen met Raad voor de rechtspraak voorzitter Henk Naves, afgelopen november Red Hook. Vorige maand was het de beurt aan de gemeente Amsterdam. Burgemeester Femke Halsema bleek bij Red Hook ook onder de indruk van de resultaten die worden geboekt bij het ‘community court'. Ook de nieuwe president van de rechtbank Amsterdam Christa Wiertz en de nieuwe hoofdofficier van justitie in de hoofdstad, Nicole Zandee, zijn enthousiast over de oprichting van een wijkrechtbank. ‘Maar we willen geen oplossingen bedenken voordat we weten wat de wijk nodig heeft', zei Adeline Hoevenaar, hoofd bedrijfsvoering van de rechtbank Amsterdam en projectleider van de verkenning in Amsterdam.Lees meer over community court en andere innovatieve projecten op de themapagina Maatschappelijk effectieve rechtspraak.

Plaatsing in een inrichting voor jeugdigen (pij), een behandelmaatregel voor minderjarigen die een ernstig misdrijf hebben gepleegd, moet niet veranderen in jeugd-tbs. Dat stelt de Raad voor de rechtspraak in zijn advies (pdf, 653,5 KB) over de concept-Invoeringswet USB. In dat wetsvoorstel wordt de pij-maatregel zodanig gestroomlijnd met tbs voor volwassenen, dat het bijzondere pedagogische karakter verloren dreigt te gaan. Opvoedkundig ‘Het jeugdstrafrecht zit wezenlijk anders in elkaar dan strafrecht voor volwassenen', licht kinderrechter Susanne Tempel toe. ‘Kinderen worden gestraft op een pedagogische, opvoedkundige manier, terwijl bij volwassenen de nadruk meer ligt op genoegdoening, vergelding en afschrikking. De reden daarvoor is dat de hersenen van minderjarigen volop in ontwikkeling zijn. Zij kunnen nog wezenlijk veranderen. Daarom is de pij-maatregel ook anders dan tbs voor volwassenen. De behandeling duurt korter en kinderen gaan niet naar een kliniek, maar naar een jeugdinrichting met gespecialiseerd personeel. Pij moet in het belang zijn van een zo gunstig mogelijke ontwikkeling, terwijl tbs veel meer bedoeld is om de samenleving te behoeden voor gevaar. Als pij verandert in jeugd-tbs drukt dat een stempel op kinderen, alsof ze voor altijd misdadigers zijn. Dat belemmert een gunstige ontwikkeling.' WetsvoorstelDe concept-Invoeringswet herziening tenuitvoerlegging strafrechtelijke beslissingen (kortweg Invoeringswet USB) is bedoeld om een aantal veranderingen door te voeren in het systeem van de executie van straffen. Dat vergroot de kans dat straffen die de rechter oplegt effectief en op tijd worden uitgevoerd. Heel belangrijk, vindt de Rechtspraak. Maar de minister heeft ervoor gekozen om in deze technische wet ook een aantal essentiële inhoudelijke veranderingen op te nemen, op het gebied van tbs, de pij-maatregel en verjaring van opgelegde straffen. Dat stuit op grote bezwaren bij de Rechtspraak. De discussie die daardoor zal ontstaan, kan ervoor zorgen dat de wet – en daarmee de beoogde verbeteringen van de uitvoering van straffen – vertraging oploopt. Maar belangrijker is nog dat de genoemde onderwerpen op deze manier niet de aandacht krijgen die ze verdienen. Daarvoor moeten aparte wetsvoorstellen worden gemaakt, vindt de Raad voor de rechtspraak.Verjaring van straffenIn het wetsvoorstel staat bijvoorbeeld ook dat de verjaring van straffen volledig komt te vervallen. Dat betekent dat iedere veroordeelde zijn leven lang ingehaald kan worden door een straf die de rechter in een ver verleden heeft opgelegd. Ook dat is volgens de Raad in strijd met de beginselen van het jeugdstrafrecht. Het doel daarvan – de ontwikkeling van kinderen bijsturen – vervalt na verloop van tijd. Bovendien is het niet nodig om de verjaring op te heffen. Straffen voor de zwaarste misdrijven verjaren niet, en voor lichtere delicten geldt een heel ruime termijn; een veroordeelde inbreker kan bijvoorbeeld 26 jaar na dato nog in de gevangenis belanden. Geen oplossingEr zijn al veel mogelijkheden om ervoor te zorgen dat veroordeelden hun straf op tijd ondergaan. Verdere verbetering van die uitvoering van straffen zou de nadruk moeten krijgen. Voor het frustrerende feit dat sommige mensen de dans toch weten te ontspringen, biedt dit wetsvoorstel geen oplossing.

De Raad van State heeft vandaag geoordeeld dat de Rechtspraak zijn werkwijze bij het digitaal ondertekenen van digitale uitspraken moet aanpassen. De manier waarop zogenoemde ‘tweefactorauthenticatie' wordt toegepast, is in een aantal gevallen niet betrouwbaar genoeg. Nu er duidelijkheid is over deze kwestie, gaat de Rechtspraak aan de slag met het aanpassen van de werkwijze. De uitspraak van de Raad van State heeft geen rechtsgevolgen voor al gedane uitspraken.Digitale handtekeningDe digitale handtekening die rechters en griffiers gebruiken bij de ondertekening van digitale uitspraken in asiel- en bewaringzaken voldoet volgens de Raad van State in sommige gevallen niet aan de wet. De manier waarop zogenoemde ‘tweefactorauthenticatie' wordt toegepast, is in een aantal gevallen niet betrouwbaar genoeg. De Rechtspraak moet daarom zijn werkwijze aanpassen. Vooruitlopend op de uitspraak van vandaag worden uitspraken in digitale asiel- en bewaringszaken al sinds 19 maart 2019 ondertekend met een reguliere, geschreven handtekening. Voor digitale civiele zaken, waar de digitale handtekening ook wordt gebruikt, zal de werkwijze worden aangepast. Binnen het strafrecht wordt een andere digitale handtekening gebruikt, waarop de uitspraak van vandaag niet van toepassing op is. OpenbaarDe Raad van State oordeelde vandaag in een andere uitspraak dat het zogenoemde ‘Zaakverloopregister' op rechtspraak.nl niet toereikend is om uitspraken van de bestuursrechter te publiceren. Het register biedt mensen die geen partij zijn in een zaak onvoldoende mogelijkheden om een uitspraak te vinden en lezen. De Rechtspraak had zelf al eerder vastgesteld dat het zaaksverloopregister geen adequate manier van openbaarmaking oplevert. Om die reden heeft de Rechtspraak begin 2019 een aanvullend register gepubliceerd op rechtspraak.nl waardoor tegemoet wordt gekomen aan de bezwaren. Over die aanpassingen heeft de Raad van State niet geoordeeld. VerbeteringHenk Naves, voorzitter van de Raad voor de rechtspraak, is blij dat de Raad van State duidelijkheid biedt over de 2 kwesties. Naves: ‘Het is natuurlijk vervelend – en al helemaal voor een rechter – om te horen dat we niet in alle gevallen aan de wettelijke eisen voldeden. Maar door een oordeel te geven, helpt de Raad van State ons om onze werkwijze te verbeteren. Het gaat in deze 2 zaken om belangrijke thema's als veiligheid en openbaarheid. Elke verbetering op dit vlak is waardevol.'

De rechtbank Midden-Nederland experimenteert sinds enkele maanden met speciale zittingen voor mensen die een betalingsachterstand bij hun zorgverzekeraar hebben. Hierbij zijn, naast de schuldenaar, ook onder meer de schuldhulpverlening van de gemeente, deurwaarders en incassopartijen aanwezig. Door de handen ineen te slaan wordt geprobeerd meteen duidelijkheid te geven en mensen met problematische schulden verder te helpen. ZorgenRechters maken zich zorgen over een grote groep Nederlanders die met schulden kampt en daardoor telkens weer in dure juridische procedures verwikkeld raakt. Achter een niet betaalde zorgverzekeringspremie gaat vaak een woud van problemen schuil. Mensen kampen met veel meer schulden of er is bijvoorbeeld persoonlijke problematiek. Alleen een juridisch oordeel van de rechter lost deze problemen meestal niet op, maar kan ze wel verergeren. Bijvoorbeeld omdat de gang naar de rechter hoge kosten met zich meebrengt en de geldproblemen zo nog groter maakt. Reden voor de rechtbank Midden-Nederland om te experimenten met de speciale zittingen, die elke eerste woensdag van de maand in Utrecht worden gehouden. SnellerHoewel het nog te vroeg is voor een uitgebreide analyse, lijkt de aanpak te werken. Zorgverzekeraars moeten de vordering goed onderbouwen anders wordt deze afgewezen. En de rechters letten streng op onnodige kosten. Er kan op de zitting direct mondeling vonnis gewezen worden, zodat partijen meteen weten waar ze aan toe zijn. Mensen kunnen ook meteen een betalingsregeling treffen – wat ook voordelig is voor de schuldeiser – en weten de weg naar schuldhulpverlening sneller te vinden. EffectiefDe proef van rechtbank Midden-Nederland is een voorbeeld van de manieren waarop rechters proberen niet alleen juridische knopen door te hakken, maar ook mensen meteen op de zitting duidelijkheid te geven en op weg te helpen om de onderliggende problemen aan te pakken. Zie ook: Rechters maken plan voor betere aanpak schuldenMaatschappelijk Effectieve Rechtspraak (themapagina)

Stijgende lijn promis-uitsprakenSteeds meer uitspraken van strafrechters zijn zo opgeschreven dat lezers goed kunnen volgen hoe de rechters tot hun oordeel zijn gekomen. Dat blijkt uit het jaarverslag over 2018 van de Rechtspraak (jaarverslagrechtspraak.nl). Bij de rechtbanken voldeed vorig jaar 78 procent van de uitspraken binnen het strafrecht aan de zogeheten promis-richtlijnen, bij de gerechtshoven (voor hoger beroep) 61 procent.PromisIn uitspraken staat in grote lijnen waar de verdachte van wordt beschuldigd, hoe hij daartoe is gekomen, welke bewijzen zijn aangevoerd, wat betrokkenen daarover hebben verklaard en welke reactie (een straf, maatregel of vrijspraak) daarop volgt. Maar hoe is de rechter tot dat oordeel gekomen? Waarom vindt hij de ene verklaring overtuigend en de andere niet? Naar aanleiding van dit soort vragen ging de Rechtspraak 15 jaar geleden aan de slag met het project motiveringsverbetering in strafvonnissen (promis). Die methode biedt de schrijver van een uitspraak een structuur die dwingt tot uitleg over de afweging van het bewijs. Zo krijgen lezers meer inzicht in het denkproces van de rechter.Steeds vakerVanuit de gedachte dat zo'n gemotiveerd oordeel beter wordt begrepen en dus ook geaccepteerd (wat in 2015 door onderzoek (pdf, 2,5 MB) werd bevestigd), spraken strafrechters af dat minstens de helft van de vonnissen aan promis-richtlijnen moest voldoen. Dat zijn er veel meer geworden en er zit een stijgende lijn in, blijkt uit de cijfers uit het jaarverslag. 201420162018rechtbanken69%75%78%gerechtshoven44%56%61% Tabel: Percentage promis-uitspraken Naast een duidelijke motivering is ook heldere taal belangrijk bij het schrijven van een begrijpelijke uitspraak. Daarom wordt in alle rechtsgebieden het gebruik van begrijpelijk Nederlands gestimuleerd. Hoe dat is zijn werk gaat, is te zien in deze video over klare taal in de rechtszaal.

Verslag van een rechtszittingPolitieagenten weten uit ervaring: als jij poolshoogte komt nemen, dan kan de vlam zomaar in de pan slaan; en dan heb jíj het gedaan. Als agenten op 28 juli van het vorige jaar thuis bij Herman* in Alphen aan den Rijn aan de deur komen, lijkt er geen vuiltje aan de lucht. Herman slaapt zijn roes uit. De agenten zijn op zoek naar de onverlaat die zijn auto ‘s nachts op een rotonde in de prak heeft gereden en hem vervolgens op de weg heeft laten staan.De auto staat op naam van zijn moeder, maar die vertelt de agenten dat ze Herman moeten hebben. Op naar de bovenverdieping, alwaar ze Herman proberen te wekken. Dat lukt in eerste instantie niet, maar als het dan tóch lukt, is de beer los. De 18-jarige zoon des huizes scheldt en schreeuwt dat het een aard heeft. ‘Ik ga mijn kankerrijbewijs niet inleveren. Ik maak je af kankermongooltje. Wacht maar, ik pak je', en nog veel meer van dat fraais. Pas als 3 agenten zich op Herman hebben gestort, kan hij op de overloop in de boeien worden geslagen. De agenten vinden ook bijna 40 gram hasj in zijn kamer (5 gram ziet de politie door de vingers). Op het politiebureau blijkt dat er nog steeds te veel alcohol in zijn bloed zit. ‘U moet die avond flink bezopen zijn geweest', kan de politierechter alleen maar concluderen. DrinkenWant vandaag zit Herman in het Haagse gerechtsgebouw tegenover politierechter Holtrop, voor zijn ouders en een schoolklas en naast raadsman Glas. Van de schreeuwlelijk Herman is niets meer over; vanochtend zit de deemoedige en geciviliseerde Herman in rechtszaal A5. Waar de ellende mee begon? Herman: ‘Het begon ermee dat mijn relatie na 3,5 jaar uitging. Ik had nergens meer zin in. Ik raakte in de put. Ik ben toen op de 27ste ‘s avonds met vrienden veel gaan drinken, veel te veel. Ik weet niet wat er gebeurde, maar er knapte iets in mij. Ik heb de auto gepakt en ben naar mijn ex-vriendin gereden. Wat ik heb gezegd, weet ik niet meer. Ze vertelde later dat ze mij had verteld dat ik niet moest gaan rijden, maar dat deed ik toch. De auto stopte, ik ben uitgestapt en ben naar huis gelopen.' ‘Ik heb het verkloot', appt Herman op dat late uur nog naar zijn moeder. ‘Later heb ik mij gerealiseerd wat er had kunnen gebeuren. Misschien zou er dan helemaal niets meer van mijn leven terecht zijn gekomen.' Fout‘s Ochtends komt de politie dus langs. ‘Kunt u zich herinneren wat er toen gebeurde?', vraagt politierechter Holtrop. Herman: ‘Ik werd wakker in een nachtmerrie en schrok mij echt kapot. Ik wilde alleen maar weg om wat te roken. Als ik hasj rook, word ik rustig. Ik krijg mijn hoofd moeilijk stil. Toen ik wilde weglopen, duwde een agent mij tegen de muur, waarop ik hem beetpakte en hem op de grond probeerde te krijgen.' Herman zegt spijt te hebben. ‘Ik begrijp dat ik helemaal fout zat. Ik had gewoon moeten luisteren en mee moeten gaan. Alleen, op dat moment lukte dat niet. Ik heb het zwaar verkloot. Ik herken mijzelf niet. Ik was het wel, maar het is niet mij.' Begin dit jaar heeft Herman met 1 van de agenten gesproken. ‘Dat was een prettig gesprek. Ik wilde hem vertellen dat het niet persoonlijk was. Hij heeft niets verkeerd gedaan. Hij wilde mij juist helpen, zei mijn moeder.'ChillenPolitierechter Holtrop pakt Herman' dossier erbij. ‘Wat ik nou niet begrijp', zegt ze, ‘is dat u bent begonnen met tweetalig onderwijs op het vwo. Ik constateer dat u geen diploma hebt.' ‘Hoezo, wilt u weten?' ‘Ja, dat begrijp ik gewoon niet', antwoordt de politierechter. School en Herman lagen elkaar niet, daar komt het wel zo'n beetje op neer. ‘Ik liep altijd tegen wat aan en had een naam op school. Ik had een depressieve leraar. Ik was dat ook. Hij vertelde dan dat hij zichzelf met een vork in zijn arm prikte en of ik dat ook deed. We gingen bij hem thuis chillen. Dat was mijn mentor. Leraren sloten mij op in een lokaal. School geeft mij een slecht gevoel. Ik ben er niet klaar voor.' En dus werkt Herman nu, tot grote tevredenheid van zijn baas en van hemzelf, bij een transportbedrijf. PositiefDe reclassering stelt voor om de inmiddels 19-jarige Herman op grond van het adolescentenstrafrecht te berechten. Ze adviseren ook een deels voorwaardelijke straf, met een meldplicht en een training om te leren denken en dan pas te doen en een behandeling. Hulp past hier beter dan een zware straf, vindt ook officier van justitie Zandbergen. Het adolescentenstrafrecht biedt die mogelijkheid, want met het strafblad van Herman (hij heeft zich al eens eerder verzet tegen aanhouding) zou hij als ‘gewone' volwassene zomaar de cel in kunnen gaan. ‘Terwijl de verdachte nog een heel leven voor zich heeft.' Nu houdt de officier het op een werkstraf van 80 uur, waarvan 30 uur voorwaardelijk, met een meldplicht bij de reclassering en gedragstraining en behandeling. Herman is ook 4 maanden zijn rijbewijs kwijt, maar omdat hij dat al 4 maanden kwijt was, merkt hij daar niets meer van. Houding‘Mensen die mij hier vaker treffen, weten ik dat altijd uitermate kritisch mag zijn over de strafeisen, maar vandaag ben ik het helemaal eens met de officier van justitie', prijst raadsman Gras de wensen van de officier van justitie. ‘De officier houdt terecht rekening met de houding van mijnheer en met het feit dat hij te groot was voor een servet en te klein voor een tafellaken.' Over de feiten wil de raadsman het niet hebben. Herman heeft alles gedaan en bekend. Waar het over moet gaan, aldus raadsman Glas, is dat Herman alles heeft gedaan en doet om te voorkomen dat hij weer met de sterke arm in de clinch gaat. ‘En daar is hij bloedserieus in.' Wietgebruik‘Als officier en raadsman het zo met elkaar eens zijn, dan blijft er niet zoveel voor mij over', concludeert politierechter Holtrop. Herman heeft zich op 27/28 juli 2018 beschamend gedragen. ‘Dat dronken rijden had heel anders kunnen aflopen en de manier waarop u zich gedroeg tegenover de politieagenten ging alle perken te buiten', aldus de rechter, die het prettig vindt dat Herman een goed gesprek heeft gehad met de politie. Rechter Holtrop: ‘Ik zie dat u zich realiseert dat het zo niet langer kan en dat u uw leven oppakt. Het is goed dat u uw drankgebruik matigt. Ik zou het liefst hebben dat u uw wietgebruik naar 0 terugbrengt, maar dat is niet aan mij. Ik hoop dat er ooit een diploma uitkomt, maar daar ga ik ook niet over.' De politierechter geeft Herman exact de straf die hij volgens de officier en de advocaat verdient. ‘Ik hoop dat u hebt geleerd van deze zwarte bladzijde in uw leven.'* Herman is niet zijn echte naam.

Bij de keuze om een rechtszaak door 1 of 3 rechters te laten behandelen, spelen financiële motieven geen rol. Dat blijkt uit een kort intern onderzoek (pdf, 1,1 MB) van de Rechtspraak. De indruk was ontstaan dat rechtbanken extra geld probeerden binnen te halen door een meervoudige kamer (van 3 rechters) op te tuigen als dat niet nodig was. Daar is niets van gebleken.Financiering van de RechtspraakDe Rechtspraak wordt gefinancierd door de minister voor Rechtsbescherming, op basis van het aantal zaken dat wordt afgedaan. Of die enkel- of meervoudig worden behandeld, speelt geen rol. De Raad voor de rechtspraak verdeelt het geld vervolgens over de rechtbanken, gerechtshoven en bijzondere colleges. Zij geven in hun jaarplannen aan hoeveel zaken zij voor de meervoudige kamer denken te brengen. Daar krijgen ze meer geld voor dan voor enkelvoudige zaken. Aanleiding voor het onderzoekIn het actualiteitenprogramma Nieuwsuur kwam in november vorig jaar de keuze voor enkelvoudige of meervoudige behandeling van rechtszaken ter sprake. Voorzitter Nathalie van Waterschoot van de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak bevestigde dat soms om financiële redenen voor een meervoudige kamer (MK) wordt gekozen. Zij zag dit als een teken van hoge werkdruk en onvoldoende financiering van de Rechtspraak. Raadsheer Ybo Buruma van de Hoge Raad toonde zich bezorgd. De Raad voor de rechtspraak herkende dit beeld echter niet en besloot het uit te zoeken via een interne ‘quick scan', bestaande uit dossieronderzoek, interviews en data-analyse.BevindingenUit dit onderzoek blijkt dat vooral inhoudelijke criteria (zoals zwaarte of complexiteit) bepalen of een zaak door 1 of 3 rechters wordt behandeld. De commissie heeft stevig doorgevraagd om duidelijkheid te krijgen over de geruchten. Dat heeft geen concrete voorbeelden opgeleverd om te kunnen concluderen dat zaken om louter financiële redenen meervoudig worden behandeld. Het komt wel voor dat een enkelvoudige zaak wordt ‘opgeschaald' naar de meervoudige kamer als daar een gat valt omdat een ingeroosterde zaak niet doorgaat. Daarbij is efficiëntie het motief; het is zonde om de kostbare tijd van 3 rechters, die toch al klaar zitten, niet te benutten. Bovendien blijkt het omgekeerde vaker voor te komen: door de nadruk op efficiëntie en snelheid worden MK-waardige zaken regelmatig door 1 rechter afgedaan. AanbevelingElk gerecht heeft selectiecriteria opgesteld om te bepalen wanneer een zaak naar de meervoudige kamer moet. De onderzoekscommissie adviseert eenduidige criteria voor het hele land op te stellen en die ook openbaar te maken, zodat er geen misverstanden meer hoeven te ontstaan over de redenen om voor enkel- of meervoudige behandeling te kiezen.